Uitgelezen?! mei 2022

Symbolen

Op zaterdag 9 april heb ik voor leden van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob regio Limburg een voordracht gehouden over Symbolen en Rituelen op de Camino de Santiago de Compostella. Het Genootschap is een vereniging van pelgrims en belangstellenden voor de pelgrimstocht naar Santiago, waar volgens de legende het graf van de apostel Jacobus de Meerdere zich bevind. In 2017 hebben wij (mijn echtgenote en ik) een gedeelte van deze pelgrimstocht gelopen, welke in Frankrijk begint aan de voet van de Pyreneeën en de Camino Francès wordt genoemd. Het daaropvolgende jaar hebben de tocht voltooid naar Santiago de Compostella, gelegen in het noordwesten van Spanje.

De pelgrimstocht op zich kan men als een ritueel beschouwen, maar bestaat feitelijk uit een reeks van rituelen, waarbij voorwerpen die als symbolen dienen een rol spelen en veelvuldig op de tocht zijn waar te nemen. Het meest gebruikte symbool voor de pelgrim op zijn weg naar Santiago is de Sint Jacobsschelp, de schelp van een schaaldier uit de zee. Een ware delicatesse waar op de menukaart een Franse naam bij hoort: Coquilles St. Jacques.

Symbolen treffen we in samenlevingen overal aan. Fysieke voorwerpen die, soms naast hun nuttige functie, een symbolische betekenis krijgen van en voor mensen. Het zijn immers mensen van vlees en bloed die aan voorwerpen een symbolische betekenis toekennen. Zo zijn er ook voorwerpen die enkel en alleen bedoeld zijn om als symbool te dienen, en die veelal een rol hebben in collectieve rituele handelingen of rituelen. Iedere natie of staat heeft haar symbolen: een nationale vlag, een wapen of wapenschild, een afdruk daarvan op briefpapier, een volkslied. En soms ook een nationale kleur zoals wij Nederlanders oranje hebben en de Belgen hun ‘rode duivels’.

Ook een volkslied heeft een symbolische betekenis. In ons land heeft iedere provincie haar eigen volkslied, vlag en wapen. Maar wat in deze tijd, ook in ons land, op veel plaatsen zichtbaar is geworden is de Oekraïense vlag en het Oekraïens volkslied uit solidariteit met het Oekraïense volk en natie. Menig koor heeft bij het uitbreken van de oorlog het Oekraïens volkslied aan haar repertoire toegevoegd. Hiervan geef ik de Nederlandse vertaling van de tekst:

“Nog is Oekraïnes glorie niet vergaan,
noch zijn vrijheid.
Nog zal het lot ons,
jonge broeders, toelachen.

Verdwijnen zullen onze vijanden
als dauw in de zon.
En ook wij, broeders,
zullen heersen in ons eigen land.

Refrein (2x):

Onze ziel en ons lichaam
zullen wij geven voor onze vrijheid.
En wij zullen tonen dat wij, broeders,
van het geslacht der Kozakken zijn.

Hoe toepasselijk is deze tekst van en voor het Oekraïense volk en natie, nu zij in hun bestaan worden bedreigd door ‘de grote broer’. Zij vechten voor hun vrijheid en hun bestaan.

In twee andere mij bekende volksliederen komt een passage voor waarin de tirannie, de heerschappij van machthebbers, wordt bestreden. In ons eigen Wilhelmus in het zesde couplet: “de tirannie verdrijven / die mij mijn hart doorwondt”.

En in het Franse volkslied de Marseillaise: “Contre nous de la tyrannie / L’etendard sanglant est levé”.

In het Oekraïens volkslied staat niet letterlijk dat tirannie moet worden bestreden en verdreven, maar wel dat zij voor hun vrijheid zullen vechten. En er is wel degelijk sprake van onderdrukking en tirannie zoals nu blijkt in de praktijk van de oorlog.

André Leijssen